ارگونومیک و نکات ایمنی کار با تراکتور و ادوات کشاورزی

ارگونومی چیست؟ تعریف و انواع کاربردها

ارگونومی موضوعی ست که همه ی انسان ها را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین آشنایی و اطلاع از اصول آن در محیط های کار، امری ضروری محسوب می شود. در این مطلب با ارگونومی و انواع آن آشنا می شوید. همچنین متوجه می شوید که ارگونومی تا چه اندازه بر دنیای ما، محیط های کاری و سلامت انسان تأثیر می گذارد.

تعریف ارگونومی

ارگونومی عبارت ست از مطالعه ی ظرفیت ها و محدودیت‌ های ذهنی، فیزیکی و عملی در محیط‌ های مختلف. بعبارت ساده تر، ارگونومی علمی ست که موجب راحت تر شدن کارها و افزایش بهره وری می شود. بدون شک هر چه کارها راحت تر انجام شوند، بهره وری نیز افزایش پیدا می کند. بنابراین می توان گفت که ارگونومی به معنای ایجاد راحتی و بهره وری بیشتر است! ارگونومی از دو واژه‌ی یویانی “ergon” به معنی کار و “nomoi” به معنی قوانین طبیعی تشکیل شده است و در حقیقیت به معنای “قوانین کار” یا “علم کار” است. ارگونومیک خوب و رعایت اصول آن، ناسازگاری بین کار و کارگر را برطرف می کند و محیط کاری مطلوبی فراهم می نماید. به بیان ساده تر، می‌توانیم بگوییم که ارگونومی علم راحت کردن کارهاست! در عین حال همه چیز را کارآمد می‌کند. اگر خوب فکر کنید به این نتیجه می‌رسید که هرچه کارها راحت‌تر انجام شوند در واقع بهره‌وری بیشتر می‌شود. پس ارگونومی یعنی ایجاد راحتی و بهره‌وری بیشتر. در ساده‌ترین تعریف، علم مطالعه کار را ارگونومی می‌نامند. پس ارگونومیست‌ها (کارشناسان ارگونومی و ایجاد طراحی‌های ارگونومیک) کار (شغل یا وظیفه‌ای خاص)، چگونگی انجام آن و چگونگی انجام بهتر آن را مطالعه و بررسی می‌کنند. آنچه ارگونومی را ارزشمند می‌کند تلاش برای انجام بهتر کارهاست و اینجاست که راحت‌تر و کارآمدتر کردن کارها مطرح می‌شود. ارگونومی اغلب در مورد محصولات به کار برده می‌شود اما در طراحی خدمات و فرآیندها هم به همان اندازه سودمند است. ارگونومی پیچیدگی‌های زیادی دارد اما سوال‌هایی از این قبیل که «چطور باید از محصول یا خدمت استفاده کنم؟ آیا خواسته‌ها و نیازهایم را برآورده می‌کند؟ آیا استفاده از آن برایم خوشایند خواهد بود؟» بیش از همه ذهن کاربر را درگیر می‌کند. ارگونومی مشخص می‌کند که چگونه از چیزی استفاده کنیم، چگونه نیازهای‌مان را تامین می‌کند و مهم‌تر از همه آیا از آن خوشمان می‌آید و راحتی و بهره‌وری به ارمغان می‌آورد یا نه.

منظور از راحتی چیست؟

منظور از راحتی فقط طراحی یک دستگیره نرم و خوش‌دست نیست. راحتی از مهم‌ترین ابعاد اثربخشی یک طراحی است. راحتی و سهولت ارتباط انسان و ماشین و نیز رویکرد ذهنی نسبت به محصول یا خدمت، مسئله اساسی در یک طراحی ارگونومیک است. معمولا ارتباط انسان و ماشین زودتر مورد توجه قرار می‌گیرد. راحتی فیزیکی در استفاده از یک قطعه، احساس خوشایندی به کاربر می‌دهد. اگر از کار کردن با چیزی خوشتان نیاید، قطعا به آن دست نمی‌زنید و در نتیجه آن را به ابزاری بی‌مصرف تبدیل می‌کنید. چگونگی کاربرد یک محصول مهمترین معیار سنجش کیفیت طراحی آن است. وظیفه طراح یافتن راه‌های خلاقانه برای ارتقاء کاربردپذیری محصول است. طرز استفاده راحت و شهودی، موفقیت محصول را در بازار تضمین می‌کند. استفاده‌ی فیزیکی راحت و آسان، کاربردپذیری را افزایش می‌دهد. رویکرد ذهنی نسبت به ارتباط انسان و ماشین در بازخوردها مشخص می‌شود. برخی باورها از پیش در ذهن انسان وجود دارند مثل اینکه کیفیت باید خودش را در محصول نشان بدهد؛  ظاهر، کاربرد، دوام و احساسی که یک محصول یا خدمت منتقل می‌کند، برداشت ذهنی شما را نسبت به آنها شکل می دهد و این امکان را فراهم می آورد که کیفیت را با قیمت مقایسه کنید.

منظور از بهره‌وری چیست؟

بهره وری با اینکه در قالب‌های گوناگونی تعریف می‌شود اما به زبان ساده، به معنی آسان‌تر کردن کارهاست. کاهش توان و نیروی لازم برای انجام کارها یعنی بهره‌وری فیزیکی بیشتر، کاهش مراحل انجام یک کار یعنی افزایش سرعت (همان بهره‌وری) انجام کار، کاهش ابزار و قطعات لازم یعنی بهره‌وری، کاهش میزان آموزش مورد نیاز یعنی طرز کار شهودی و افزایش تعداد واجدین شرایط برای انجام کار و این همان بهره‌وری است. آثار بهره‌وری در همه‌ جا دیده می‌شود. اگر انجام کاری آسان باشد، احتمال اینکه بخواهید آن را امتحان کنید بیشتر است، استفاده بیشتر یعنی کاربرد بیشتر و کاربرد، معیار اصلی سنجش کیفیت طراحی است. وقتی کاری را زیاد تکرار کنید، احتمال اینکه از آن خوش‌تان بیاید بیشتر می‌شود و وقتی از انجام کاری خوش‌تان بیاید، آن کار برای‌تان راحت‌تر می‌شود! به گزارش انجمن بین‌ المللی ارگونومی، سه حوزه گسترده ارگونومی شامل ارگونومی فیزیکی، شناختی و سازمان می باشند. در قسمت زیر هر یک از این موارد توضیح داده شده است.

بخش 1- ارگونومی فیزیکی Physical Ergonomics

ارگونومی فیزیکی مربوط به خصوصیات آناتومی، تناسب اندام، فیزیولوژیکی و بیومکانیکی انسان است زیرا این ویژگی ها مربوط به فعالیت بدنی هستند. ارگونومی فیزیکی رایج ترین نوع ارگونومی است و در آن طراحی محصولات و نحوه ی تاثیر آنها بر شرایط جسمی بررسی می شود. در محیط کار به این حوزه ارگونومی بیشتر توجه می شود و بطور کلی عناصری که برای حالت صحیح بدن در حین انجام فعالیت مهم هستند، مورد توجه قرار می گیرند.

ارگونومی محیط کار

ارگونومی محیط کار(Workplace Ergonomics) طبق تعریف موسسه ی ملی سلامت و ایمنی شغلی آمریکا عبارت است از: علم انطباق محیط کار و نیاز‌های شغلی با ظرفیت جمعیت کارکنان. این ارگونومی، رویکرد یا راه حلی برای مقابله با مشکلاتی مانند اختلالات اسکلتی – عضلانی مربوط به کار است. هدف ارگونومی محل کار، فراهم کردن یک محیط کار بهتر برای کارکنان است و در حقیقت، کار (وظیفه)، با فرد انطباق داده می شود. طراحی مشاغل متناسب با توانایی های افراد، موجب بازدهی و بهره وری بالاتر و آیمنی بیشتر کارکنان می شود. بنابراین ارگونومی محیط کار از جوانب مختلفی اهمیت دارد. رعایت اصول این ارگونومی هم برای کارکنان مفید است و هم برای تجارت و کسب و کاری که در آن مشغول فعالیت هستند.

مزایای این ارگونومی

• کاهش هزینه ها
• افزایش بهره وری
• افزایش کیفیت محصولات
• بهبود تعامل کارکنان با یکدیگر
• افزایش ایمنی و آسودگی

با رعایت اصول ارگونومی در محیط کار، هزینه های مراقبت از سلامت خود و کارمندان تان را کاهش دهید و در کنار افزایش تولید محصول، به بهبود کیفیت محصولات نیز کمک کنید.

فرایند این ارگونومی

فرایند ارگونومی شامل چهار مرحله ی زیر است:

• ارزیابی ریسک: ارزیابی ارگونومی، یکی از عناصر اصلی فرایند ارگونومی می باشد. بدون ارزیابی مؤثر مشاغل از نظر ریسک فکتورهای اختلالات اسکلتی عضلانی (MSD)، نمی توان ارگونومی را بهبود بخشید.
• بهبود برنامه ‌ریزی: هدف اصلی فرایند ارگونومی، ایجاد تغییراتی در محل کار به منظور کاهش خطرات است. همانطور که می دانید ایجاد تغییرات در مقیاس بزرگ نیاز به برنامه‌ ریزی های درستی دارد. این برنامه ها شامل اولویت‌ بندی مشاغل، شناسایی ایده‌ های برتر و بررسی هزینه های اجرای آن ‌ها است.
• سنجش پیشرفت: سنجش میزان پیشرفت، یکی از عناصر اصلی برای موفقیت در فرایند بهبود است. در برنامه‌ های ارگونومی مؤثر، میزان پیشرفت اندازه ‌گیری می‌ شود.
• مقیاس ‌پذیری راهکارها: با استفاده از ابزارهای آموزش کارکنان، ارزیابی خطرات، بهبود برنامه ‌ریزی، سنجش میزان پیشرفت و طراحی فرایندهای جدید کاری، می ‌توان راهکارهای خود را برای تمام سازمان مقیاس‌ پذیر نمود.

بخش 2- ارگونومی شناختی Cognitive Ergonomics

ارگونومی شناختی مربوط به فرآیندهای ذهنی مانند ادراک، حافظه و استدلال است چون بر تعاملات بین انسان و سایر عناصر سیستم تأثیر می ‌گذارد. بطور کلی در این ارگونومی مواردی مانند پردازش ذهنی، حافظه و دانش درک انسان مورد توجه قرار می گیرد.موضوعات مرتبط با ارگونومی شناختی عبارتند از:

• تصمیم ‌گیری
• عملکرد ماهرانه
• تعامل میان انسان و کامپیوتر
• قابلیت اطمینان
• استرس کاری
• آموزش

بخش 3- ارگونومی سازمانی Organizational Ergonomics

ارگونومی سازمانی به بهینه‌ سازی سیستم‌ های فنی اجتماعی از قبیل ساختارهای سازمانی، سیاست‌ ها و فرایندهای آن‌ ها مربوط می شود.

مزیت‌های ارگونومی

روشن است که ارگونومی در صورتی برای ما منفعت دارد که درست و مناسب باشد. بنابراین وقتی از مزیت‌های ارگونومی صحبت می‌کنیم، منظورمان ارگونومی خوب است. ارگونومی باعث کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری، کیفیت، مشارکت کارکنان و فرهنگ ایمنی و بهداشت در محیط کار می‌شود، همچنین در میزان دقت، سلامتی و زندگی شما مؤثر است. یکی از مهم‌ترین مزیت‌های ارگونومی بهبود و افزایش کیفیت ارتباطات است. اگر بدون نیاز به آموزش، بدانید چطور باید کاری را انجام بدهید می‌توانید با تکیه بر حس درونی‌تان، کارها را سریعتر انجام بدهید. فراموش نکنید که مطالعه‌ی راهنما برای هیچ کس خوشایند نیست! هدف ارگونومی افزایش بهره‌وری است. برای افزایش بهره‌وری باید وظایف و رویه‌ي انجام کارها به طور شهودی قابل فهم و در نتیجه انجام آنها آسان باشد. ارتباطات شفاف بین کاربر و آنچه کاربر از آن استفاده می‌کند، دقت را افزایش می‌دهد و این به معنای انجام کارآمد‌تر وظایف است. در اینجا منظور از ارتباطات، صحبت کردن یا هرگونه کاربرد کلمات نیست؛ منظور آگاهی از چگونگی استفاده از یک محصول، سازه یا ابزار با توجه به ماهیت فیزیکی و شکل و فرم آن است. یک ارگونومی بد هم می‌تواند راهنمایی برای ایجاد یک ارگونومی خوب باشد. در بیشتر مواقع حس درونی‌تان به شما می‌گوید یک جای کار می‌لنگد زیرا چیدمان و طراحی موجود با آنچه که انتظار دارید و به نظرتان درست است، همخوانی ندارد. هر چه محصول پیچیده‌تر باشد، برای اطمینان از خلق ارتباطات درست به کار بیشتری نیاز است. اگر برای تغییر تنظیمات دستگاه پخش‌تان به زحمت افتادید، بدانید که با ارگونومی بدی طرف هستید.

اهداف ارگونومی

1. راحتی و رضایت
2. سلامت و ایمنی
3. بهره وری

نکات کلی در خصوص ایمنی کار با تراکتور و ادوات کشاورزی

استفاده فزاینده ازتراکتورها درسراسر جهان خصوصا درکشورهای درحال توسعه نشانه اهمیت روزافزون منابع مولد توان درکشاورزی نوینو مکانیزه بوده و استفاده ازآن دراجرای عملیات مختلف ضروری است ازطرفی دیگر ایمنی کشاورزان باید بطور روزافزون مورد توجه قرارگیرد این موضوع برای رانندگان تراکتورها که درمعرض شرایط نامناسب محیط کارو ارتعاش زیاد تراکتور و به ویژه صندلی آن قرار دارند ازاهمیت بیشتری برخوردار است متاسفانه درکشورهای درحال توسعه و کم درامد ایمنی و سلامت شغلی کشاورزان کمتر موردتوجه قرارمیگیرد تراكتورها خودروهايی هستند كه براي كشش ساير وسايط نقليه و تجهيزات و يا برای به كار انداختن ساير تجهيزات كششی و بعنوان منبع نيرو برای راندن ماشين‏ آلات ثابت يا متحرک مورد استفاده قرار مي‏گيرند. تراكتور بيشتر در كشاورزي براي فعاليت ‏های متنوعی نظير حمل بار، شخم زدن، كندن علف‏ های هرز، كاشت، بذرپاشی، كندن كانال، برداشت محصول، خرمنكوبی و بارگيری مورد استفاده قرار مي‏گيرد. موارد ایمنی کار با تراکتور شامل همه فعالیت های این ماشین سنگین می شود.

تراکتورها و ادوات کشاورزی با اینکه به ظاهر بعضا ساده هستند، اما خطرات و آسیب های بالقوه ای زیادی را ممکن است داشته باشند. تراکتورها یک ماشین مزرعه مفید و با ارزش هستند. تراکتورها با در نظر گرفتن ایمنی شما طراحی و ساخته شده اند. عملکرد ایمن آن کاملاً در دست اپراتور است و راننده یا اپراتور با کسب مهارت ها و آگاهی های لازم، به خوبی می تواند، تراکتور را کنترل و مدیریت کند. در صورت غفلت یا سهل انگاری در رابطه با نکات ایمنی کار با تراکتور و ادوات کشاورزی، استفاده نادرست از ادوات، می تواند شایع ترین علت مرگ و جراحات جدی در مزارع باشد. تراکتورداران و رانندگان توجه داشته باشند که نکات ایمنی کار با تراکتور و ادوات کشاورزی دستورالعمل ها و موارد خطرناک احتمالی را حتما یاد بگیرند و و مخصوصا در شروع کار با تراکتور جدید با احتیاط کار کنند. نکات ایمنی کار با تراکتور و ادوات کشاورزی به طور کامل در دفترچه راهنمای آن موجود است و باید وقت گذاشته شود تا به طور کامل موارد ایمنی یا خطرناک کار با تراکتور را مطالعه کرد. به طوری که براساس آمار می توان گفت ۷۵ درصد از سوانح در رابطه تراکتورهای و ادوات کشاورزی به دلیل اطلاعات کم می باشد. مسأله ای که در رابطه با حوادث تراکتور و ماشین آلات مطرح است آنکه، اغلب این حوادث در مزارع و نقاط دوردست رخ می دهد که از مراکز درمانی فاصله زیادی دارند و این مسأله منجر به افزایش خسارات وارده به مجروحین می شود.
یک سری خطرات و حادثه ها در ایران بیشتر رایج است که منجر به قطع عضو و یا مرگ افراد درگیر می شود. این حوادث عبارتند از: واژگونی تراکتورها که بر اثر سرعت پیشروی بیش از حد اتفاق می افتد، واژگونی یا چپ کردن به علت دور زدن با سرعت زیاد، واژگونی به دلیل تک چرخ زدن و بالا آمدن چرخ های جلو در سربالایی ها، سوار شدن افراد روی گلگیرهای تراکتور، سوار شدن افراد روی رکاب، بازوهای هیدرولیک و ادوات متصل به تراکتور، بازرسی و تعمیر و تعویض زنجیرها و تسمه ها در حین کار، گیرکردن لباس به شافت های دوار انتقال نیرو مثل شافت تواندهی، حتی گیر کردن لباس ها در تسمه ها و زنجیرهای در حین روشن بودن و کار و عدم داشتن حفاظ و روکش، خوراک دهی و تغذیه ماشین هایی مثل خرمنکوب به صورت دستی. به طور مثال از جمله خطراتی که در کار با تراکتور می باشد از این قبیل است؛

• واژگونی و چپ شدن.
• شافت محور توان دهی (T.O) بدون محافظ
• ارگونومی ضعیف باعث فشار به کمر و کشیدگی می شود.
• سر و صدای زیاد باعث کاهش شنوایی می شود.
• کارکردن در زمین های مرتفع یا دامنه کوه ها احتمال سقوط را در پی دارد.
• مهارت کم اپراتور ضریب خطرات را برای او دو چندان می کند.

از جمله خطراتی که در تراکتور وجود دارد، برای مسافران و افراد به غیر از راننده که سوار بر تراکتور هستند، می باشد. البته توصیه می شود که به هیچ عنوان فردی به غیر از راننده سوار بر تراکتور نشود و اصلا تراکتورهای معمولی تولید ایران، یک صندلی دارند و برای سوار کردن افراد دیگر طراحی نشده است. یک سری توصیه ها در رابطه با نکات ایمنی کار با تراکتور و ادوات کشاورزی وجود دارد که در ادامه به قسمتی از انها اشاره می شود:

توصیه هایی برای خاموش و روشن کردن تراکتور

هنگامی که در موقعیت رانندگی قرار گرفتید و قبل از اینکه تراکتور را روشن کنید، صندلی را به گونه ای تنظیم کنید که همه کنترل ها و لیورها به راحتی و مطمئن دسترسی داشته باشید. سپس:

1. وقتی که به طور کامل روی صندلی قرار گرفته اید تراکتور را روشن کنید. به هیچ عنوان از روی زمین اقدام به روشن کردن تراکتور نکنید. به طور مثال سوئیچ ایمنی دنده، قطعه ای برقی است که نزدیک لیور دنده نصب شده و در صورتی که دنده تراکتور خلاص نباشد، اجازه استارت خوردن به تراکتور را نمی دهد. عده ای از کشاورزان در صورت خرابی این قطعه، آن را یکسره می کنند و بعد هم فراموش می کنند آن را تعویض کنند در این صورت، تراکتور اگر در دنده هم باشد، استارت می خورد و روشن می شود، و این موضوع می تواند جان شما یا افراد نزدیک به تراکتور را به خطر اندازد.
2. از تراکتور در حال حرکت پایین نروید.
3. قبل از خروج مطمئن شوید که ترمز دستی را کشیده اید و از درست کار کردن ترمز دستی مطمئن باشید.
4. تراکتور را در شیب تند پارک نکنید.
5. هنگامی که تراکتور در حال استفاده نیست، سوییچ را بردارید.

رانندگی و کار با تراکتور به صورت ایمن

در حالی که تراکتورها به گونه ای طراحی شده اند که در طیف وسیعی از تنظیمات مختلف و در زمین های مختلف کار کنند، ممکن است اتفاق غیرمنتظره ای رخ بدهد. در حین کار، همیشه آمادگی و تمرکز لازم را داشته باشید. برای اطمینان از ادامه عملکرد ایمن تراکتور، با سرعت مطمئنه برای حفظ کنترل در هر شرایطی رانندگی کنید. کارهای دیگری که می توانید برای ایمنی انجام دهید عبارتند از:

• وقتی در زمین نرم یا گلی گیرکرده اید به عقب بروید و در صورت عدم موفقیت از بیرون کمک بگیرید
• مراقب خندق‌ها، خاکریزها و چاله ها باشید – فرو رفتن در چاله های بزرگ و لیزشدن لبه های آن می‌تواند باعث واژگونی شود.
• قبل از دور زدن یا ترمز کردن، سرعت خود را کاهش دهید.
• هنگام کار بر روی دامنه تپه ها و زمین های شیب دار تا حد امکان از یک مسیر چرخ استفاده کنید
• پایین آمدن با احتیاط از شیب ها، نگه داشتن تراکتور در دنده سنگین و کنترل سرعت تراکتور با استفاده از دنده به عنوان ترمز
• می توانید بر حسب دستور العمل مناسب اقدام به سنگین کردن تراکتور و چرخ های آن کنید.
• قبل از هر تعمیراتی بست منفی باتری رو بردار. در هنگام تعمیرات تراکتور، این احتمال وجود دارد که یکی از سیم های دارای برق و یا خود قطب مثبت باتری به طور مستقیم یا بوسیله آچار یا هر چیز دیگری، به بدنه اتصال کند. این موضوع ممکن است باعث سوختن فیوزها، آتش سوزی و یا حتی انفجار باتری شود. نکته ی دیگری راجع به آب باتری آنکه، اگر آب باتری مقداری کم شده باشد، برای ریختن سر ریز، حتما از آب مقطر یا آب اسیدهای خیلی ضعیف (۳٪) استفاده کنید. از آب اسید کامل فقط زمانی استفاده کنید که حجم زیادی از آب باتری بیرون ریخته باشد. استفاده از آب اسیدهای کامل موجب خراب شدن باتری می شود.

اتصال ادوات به تراکتور به صورت امن

همیشه ادوات را به صورت مناسب و بر طبق دستور العمل به تراکتور متصل کنید. بعلاوه:

• از اتصال محکم و قطعی ادوات مطمئن شوید
• برای ادواتی که نیاز به توان دورانی دارند مثل چاله کن ها و روتیواتورها، حتما باید تراکتور خاموش باشد و شافت ها و گاردان را متصل کنید و حتما از حفاظ گاردان استفاده کنید. از اتصال دقیق و محکم شافت به گاردان مطمئن شوید.
• یکی از موارد مهم در کار با ادوات کشاورزی مربوط به سمپاش ها می شود. در سمپاش ها حتمما از موارد ایمنی مثل ماسک و لباس مناسب و همچنین جهت حرکت مناسب تراکتور استفاده کنید تا در مجموع کمترین تماس را با محلول سمپاشی داشته باشید.

سرویس و نگهداری منظم

تراکتور خود را به طور منظم سرویس کنید تا از عملکرد مطمئن و ایمن آن اطمینان حاصل کنید. این موضوع شامل بررسی سلامت هر ساختار محافظ واژگونی (ROPS)هم می شود. حفاظ راننده و کابین را مرتب بررسی کنید. همچنین؛

• موتور را قبل از سرویس یا گریس کاری خاموش کنید.
• در حالی که پولی ها تحت چرخش هستند، تسمه ها را خارج یا تعویض نکنید.
• پله ها و جا پایی بالارفتن برای سوار شدن به تراکتور را عاری از چربی و روغن نگه دارید تا از لغزش و سقوط جلوگیری شود.
• چرخ‌ها را فقط روی سطوح صاف عوض کنید – قبل از باز کردن هر چرخ، چرخ‌های دیگر را بررسی کنید، از جک عریض با ظرفیت بالابری کافی استفاده کنید.
• در صورتی که قصد جدا کردن لاستیک را از رینگ دارید، قبل از برداشتن لاستیک از رینگ اطمینان حاصل کنید که تمام فشار هوا خالی شده است. هنگام باد کردن لاستیک هم از روش های صحیح استفاده کنید و لاستیک ها را در قفس، باد کنید.

محافظت از کمر راننده

نحوه نشستن و حرکت شما هنگام رانندگی تراکتور می تواند بر سلامت و رفاه عمومی شما و به ویژه کمر شما تأثیر بگذارد. از کمر خود مراقبت کنید:

• تنظیم صندلی متناسب با بدن شما باید باشد. باید بدون اذیت شدن و تلاش بیش از حد به همه پدال ها و لیورها دسترسی داشته باشید.
• ارتفاع پدال کلاچ برای هر شخص با توجه به قد و ویژگی های فیزیکی وی تعیین می گردد. اگر ارتفاع پدال درست تنظیم نشود، روی زانوها فشار آورده و در طی زمان باعث آسیب به زانوها می شود. برای تنظیم ارتفاع پدال کلاچ می توانید از این کلیپ استفاده کنید. ارتفاع پدال را باید طوری تنظیم کنیم که وقتی به راحتی پدال را می فشاریم، کلاچ کاملا گیربکس را آزاد کند و دنده ها راحت جا بخورد و وقتی پدال را رها کردیم، گیربکس کاملا درگیر باشد.
• هنگام خرید تراکتور جدید. در نظر بگیرید که صندلی مناسب خود را انتخاب کنید. بعدی خود، نوع صندلی که برای شما مناسب است را در نظر بگیرید
• تراکتوری انتخاب کنید که دارای سیستم تعلیق جذب لرزش باشد، زیرا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض لرزش ممکن است باعث آسیب به کمر شود.
• هرگز از تراکتور پایین نپرید
• پوشیدن کفشی که هنگام بالا رفتن یا پایین رفتن از تراکتور و هنگام کار پا با پدال ، چسبندگی محکمی به پای شما داشته باشد.

مخاطرات و پيشگيري از آنها:

متداول‏ترين حادثه مربوط به گير افتادن راننده در زير تراكتور به هنگام واژگوني آن به پهلو و يا به پشت است. همه‏ ساله حوادث كشنده يا خطرآفرين زيادي به اين شكل اتفاق مي‏افتند. در ايالات متحده همه ساله بيش از ۱۰۰۰ مورد مرگ در حوادث تراكتور پيش مي‏ آيد كه بيش از ۵۰۰ مورد آن مربوط به واژگوني تراكتور است. اين واژگوني ممكن است در اثر كار در زمين‏هاي سراشيب يا ناهموار و يا خاك نرم خصوصا نزديك مجاري آب و نهرها، گودال‏ها و منطق حفاري شده واقع شود. در صورتي كه وسايل اضافي به محلي بالاي مركز ثقل تراكتور متصل شده باشد، خطر واژگون شدن به پشت هنگام عبور از سربالايي وجود دارد.

تراكتوري كه داراي تراكي است كه پهناي آن قابل تنظيم است بايد هميشه با عريض‏ترين حد مناسب با شرايط انجام كار مورد استفاده قرار گيرد. به كار بردن يك كلاچ كه بطور اتوماتيك خلاص شود خطر چپ شدن را كاهش مي‏دهد.

تراكتورها بايد داراي كابين يا محفظه‏ اي با مقاومت كافي باشند تا حفاظ ايمني براي راننده و همراهان او در صورت واژگون شدن تراكتور به بغل يا به پشت فراهم باشد. بسياري از كشورها درحال حاضر براي اين نوع سازه‏ هاي ايمني قوانيني را وضع كرده‏ اند. كابين تراكتور بايد داراي شيشه جلو و پنجره‏ هايي از جنس مواد شفاف باشد تا در اثر ضربه به قطعات ريز و برنده تقسيم نشود و همچنين شيشه جلو بايد داراي برف پاك‏كن باشد.

موارد ایمنی کار با تراکتور

ساير موارد ایمنی کار با تراکتور به شرح زير مي‏باشند:

1. براي جلوگيري از استارت زدن اتفاقي، كليد استارت بايد از نوع گردان يا بيرون‏ كشي باشد، و يك كليد خاص بايد تعبيه شود تا افراد غير مجاز مانند اطفال نتوانند تراكتور را روشن كنند.
2. سيستم ترمز تراكتور بايد در فواصل زماني مرتب تنظیم و بازرسي شود.
3. فرمان بايد بصورت دوره‏ اي در زمان‏هاي معين كنترل شده و باد تايرها به اندازه فشار توصيه شده باشد.
4. -تراكتور نبايد در سرعت‏ هاي بالا و غير ايمن رانده شود و اهرم دنده در هنگام پائين آمدن از سراشيب‏ هاي تند نبايد در حالت خلاص باشد.

مقررات ارگونوميك براي تامين شرايط راحت كار و كاهش مشكلات بهداشت حرفه‏ اي به شرح زيرند:

• صندلي‏هاي مناسب؛ با فنريت و قابليت برگشت كافي و طراحي مناسب براي كاهش ارتعاشات و تامين يك وضعيت راحت و قابل تنظيم با توجه به قد و وزن راننده ضروري مي‏باشد.
• محافظت در برابر گرما و سرماي بيش از حد كه باعث گرمازدگي يا سرمازدگي شود. در آب و هواي گرم، كابين بايد بطور كافي تهويه شود و سقف كابين داراي رنگ روشن باشد تا باعث بازتاب اشعه خورشيد شود و يا اينكه ايزوله شده باشد.
• موقعيت فرمان بايد با استانداردهاي ارگونوميك تطبيق نمايد و پدال‏ ها بايد به اندازه كافي پهن باشد تا ايمني پاها را تامين كنند.
• پله‏ ها و دستگيره‏ هاي ايمني براي داخل و خارج شدن از كابين بايد تعبيه شده باشند.

رانندگی ایمن با تراکتور

تراكتور و وسايل و ماشين‏ آلاتي كه توسط آن به حركت در مي‏ آيند داراي بسياري قطعات متحرك هستند كه در صورت عدم وجود حفاظ كافي و مناسب مي‏توانند باعث ايجاد حوادث جدي شوند. همه چرخ دنده‏ ها، محورهاي دوار شامل محور انتقال نيرو و تسمه انتقال نيرو و قرقره تراكتور و ماشيني كه به وسيله آن به حركت در مي‏ آيند بايد داراي حفاظ باشند. از راندن تراكتور بوسيله افراد و اطفال كمتر از ۱۶ سال بايد ممانعت بعمل آورد.

محل لوله اگزوز بايد به گونه‏ اي باشد كه از رسيدن گازها و دودها به راننده جلوگيري شود. تراكتورهايي كه داراي موتورهاي احتراق داخلي هستند نبايد در داخل ساختمان‏ها مورد استفاده قرار گيرند. براي پيشگيري از آتش‏سوزي بايد وسيله مانع ايجاد جرقه در داخل لوله اگزوز تراكتور نصب شود. هنگامي كه از تراكتور براي سمپاشي محصولات بوسيله مواد شيميايي سمي استفاده مي‏شود، تراكتور بايد در خلاف جهت وزش باد حركت نمايد مگر اينكه احتياط‏ هاي ايمني ديگري نظير استفاده از كابين مسدود و يا تجهيزات حفاظ تنفسي و تامين هواي سالم بكار گرفته شده باشند. برخي تراكتورها و ماشين‏ هايي كه بوسيله آنها حركت داده مي‏شوند پر سرو صدا هستند و براي كاهش خطر ايجاد كري، كاركنان آنها بايد از حفاظ‏ هاي گوش استفاده نمايند.

آیین نامه ایمنی ماشین ها و ادوات کشاورزی

هدف:

به منظور تأمین و ارتقاء سطح ایمنی و حفاظت نیروی کار و همچنین صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور و پیشگیری از حوادث منجر به صدمات جانی و خسارت مالی در فعالیت‌های مرتبط با ماشین‌های کشاورزی، مقررات این آیین‌نامه به استناد ماده 85 قانون کار جمهوری اسلامی ایران تدوین گردیده است.

فصل اول ـ تعاریف

ماشین‌های کشاورزی: به ماشین‌هایی اطلاق می‌شود که دارای موتور بوده و جهت عملیات کشاورزی و برای کارهایی نظیر آماده‌سازی زمین، کاشت، داشت، برداشت و جابجایی ‌محصول بکار گرفته‌ می‌شوند.

ادوات کشاورزی: به دستگاه‌های فاقد موتور اطلاق می‌شود که به طرق مختلف (سوار، نیمه‌سوار و کششی) به ماشین‌های کشاورزی متصل شده و عملیات مختلف کاشت، داشت، برداشت و جابجایی محصول را انجام می‌دهند.

ادوات خاک‌ورزی: دستگاه‌هایی هستند که عملیات آماده‌سازی را قبل از کشت بر روی زمین انجام می‌دهند مانند گاوآهن، دیسک و هرس.

ماشین‌های کاشت: دستگاه‌هایی هستند که عملیات کاشت بذر، نشاء و غیره را انجام می‌دهند.

ادوات داشت: دستگا‌ه‌هایی هستند که پس از کاشتن دانه‌ها و سایر محصولات تا زمان برداشت محصول، عملیات نگهداری، کودپاشی و سمپاشی مزرعه را انجام می‌دهند مانند ماشین‌های تنک‌کن، کودپاش و سم‌‌پاش.

ماشین‌ها و ادوات برداشت: دستگاه‌هایی هستند که عملیات برداشت محصول از سطح مزرعه، بسته‌بندی، خرمن کوبی و یا چند عملیات را با هم انجام می‌دهند. از قبیل بسته‌بندها، ساقه‌ کوبها، کمباین‌ها، علوفه خردکن ثابت.

تراکتور و تیلر: ماشین‌های‌ چندمنظوره‌ای است که برای کشیدن ادوات، ماشین‌های ‌متحرک، بکار انداختن ماشین‌های ساکن و یا قابل حرکت به کمک تسمه و فلکه و محور تواندهی به‌ کار می‌روند.

محور تواندهی (P.T.O): محور گردنده مخصوصی است که نیروی محرکه لازم را از موتور تراکتور گرفته و به ‌ماشین‌ها و یا ادوات کشاورزی منتقل می‌نماید.

پین‌برشی: قطعه‌ای است برای نگهداری اتصال خیش به گاوآهن که در صورت برخورد خیش به‌ مانع، مقاومت خود را از دست ‌داده و بریده ‌شده و مانع‌ از بلند شدن و واژگونی تراکتور می‌گردد.

سپر دوار محور اتصال (P.T.O) پوششی است که روی محور انتقال‌دهنده نیرو قرار می‌گیرد تا از برخورد انسان با محور جلوگیری نماید.

فصل دوم ـ مقررات عمومی ماشین های کشاورزی

ایمنی در کشاورزی

ماده 1ـ کلیه اشخاصی که از ماشین‌ها و ادوات کشاورزی استفاده می‌نمایند باید آموزش و مهارت لازم را دیده باشند.

ماده‌ 2ـ داشتن گواهینامه ویژه از مراجع ذیصلاح برای کار با ماشین‌های کشاورزی موتوری الزامی است.

ماده 3ـ کلیه قسمت های ماشین‌های کشاورزی و ادوات آن باید قبل از هرگونه عملیات کشاورزی مورد بازدید قرارگیرد.

ماده 4ـ کلیه قسمت های انتقال‌دهنده نیرو و مواد از قبیل تسمه فلکه، چرخ‌ دنده و زنجیر و مارپیچ‌های انتقال مواد و امثال آنها و همچنین قسمت‌هایی از ماشین‌ها که امکان ایجاد حادثه برای کارگر و افراد داشته باشد باید دارای حفاظ مناسب و موثر باشد.

ضمناً رعایت مفاد آیین‌نامه حفاظت در مقابل وسایل انتقال ‌نیرو مصوب 21/4/1340 در این زمینه الزامی می‌باشد.

ماده 5 ـ قبل از انجام عملیات تعمیر، سرویس، نظافت، تنظیم، اتصال و جداسازی ادوات ماشین های کشاورزی باید آنها را به طور اطمینان بخشی متوقف و بی‌حرکت نمود.

ماده 6 ـ در ماشین‌ها و ادواتی که بعد از خاموش ‌کردن ماشین محور چرخنده یا سایر اتصالات مدتی به حرکت خود ادامه می‌دهند باید تا توقف کامل دسترسی به‌ قسمت های خطرناک آن امکان‌پذیر نباشد.

ماده 7ـ عملیات بهره‌برداری، تعمیر، تنظیم و سرویس ماشین‌های کشاورزی و ادوات آن باید طبق دستورالعمل شرکت سازنده و با رعایت اصول ‌ایمنی و توسط اشخاص ماهر انجام گیرد.

ماده 8ـ سوار شدن افراد بر روی ماشین‌‌ها و ادوات کشاورزی، غیر از محل‌های مجاز که توسط شرکت سازنده تعبیه شده، ممنوع است.

ماده 9ـ ماشین‌ها و ادوات کشاورزی را باید مطابق با کاربری و دستورالعمل‌های شرکت سازنده استفاده نمود.

ماده 10ـ راننده ماشین کشاورزی مکلف است قبل از شروع به کار با ماشین، از عدم وجود افراد در داخل مخازن و حفظه‌ها و محدوده خطر اطمینان حاصل نماید.

ماده 11ـ ماشین‌های کشاورزی باید به خاموش‌ کننده‌های دستی مناسب مجهز گردند.

ماده 12ـ راننده ماشین کشاورزی باید پس از اتمام کار نسبت به توقف کامل ماشین اطمینان حاصل نموده و سوییچ آن را بردارد.

ماده 13ـ عملیات کشاورزی در شیب تپه‌ها و زمین‌های دارای اختلاف سطح باید با رعایت اصول ایمنی و دستورالعمل شرکت سازنده صورت گیرد.

ماده 14ـ عملیات کشاورزی در شب باید با رعایت اصول ایمنی و تامین روشنایی مناسب انجام گردد.

ماده 15ـ هنگام کار با ماشین‌های کشاورزی و یا حمل و نقل آنها در نزدیکی خطوط انتقال نیروی برق، آب، گاز و نفت باید قوانین و مقررات مربوط به حریم آنها رعایت گردد.

ماده 16ـ هنگام اتصال، تنظیم و جداسازی ادوات ماشین‌های کشاورزی که نیاز به ‌روشن ‌بودن ماشیـن می‌باشد، رعایت اصول ایمنی و دستورالعمـل‌های شرکت سـازنده الزامی است.

ماده 17ـ هنگام تعمیر، تنظیم و سرویس، باید پایداری و ایستایی ادوات و ماشین‌های کشاورزی با استفاده از تجهیزات ایمن و مناسب تامین گردد.

ماده 18ـ قبل از ترک یا خاموش ‌نمودن ماشین‌ها و ادوات کشاورزی آزاد کردن فشار هیدرولیک کلیه ادوات و متعلقات برای قرارگرفتن در پایین‌ترین حد و نزدیکترین فاصله با سطح زمین الزامی است.

ماده 19ـ به ‌منظور حفظ پایداری ماشین‌های ‌کشاورزی در حالت ‌اتصال ادوات سوار شونده، باید از وزنه‌های تعادلی مطابق با دستورالعمل‌های شرکت سازنده استفاده نمود.

ماده 20ـ استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب با نوع کار الزامی است.

فصل سوم ـ مقررات اختصاصی ماشین های کشاورزی

ماده 21ـ استفاده از سپر اصلی و حفاظ مخصوص در بالای محور تواندهی تراکتور الزامیست.

ماده 22ـ هنگام رانندگی تراکتور در جاده‌ها و معابر مجاز باید پدال‌های ترمز به ‌یکدیگر قفل شوند.

ماده 23ـ اتصال ادوات کششی به تراکتور صرفاً باید با استفاده از پین‌های برشی استاندارد صورت گیرد.

ماده 24ـ هنگام کار خاک‌ورزهای دوار از قرار گرفتن در منطقه خطر و پشت آن باید خودداری شود.

ماده 25ـ هنگام عملیات خاک‌ورزی توسط گاوآهن های دو طرفه و در زمان تعویض خیش ها قرار گرفتن در محدوده چرخش خیش ممنوع است.

ماده26ـ مادامی که ماشین کاشت در حال کار است باید دهانه مخزن بسته بوده و بررسی میزان بذر از طریق دریچه‌های مخصوص انجام گیرد و استفاده از دست برای این کار ممنوع است.

ماده 27ـ تمیز کردن علوفه و ضایعات جمع شده در مقابل شانه برش ماشین‌های دروگر شانه‌ای باید پس از توقف کامل دستگاه و خاموش‌نمودن آن انجام پذیرد.

ماده 28ـ قرار گرفتن افراد در مقابل شانه برش ماشین دروگر تحت هر شرایطی، ممنوع می‌باشد.

ماده 29ـ ایستادن و تردد افراد در محدوده حرکت و فعالیت ماشین‌ها و ادوات کشاورزی در هنگام کار، ممنوع است.

ماده 30ـ هنگام تنظیم تیغه‌های برشی ماشین‌های خردکن، باید با استفاده از وسیله مناسبی از چرخش ناخواسته تیغه‌ها جلوگیری شود.

ماده 31ـ هنگام پر بودن مخزن دانه کمباین بایستی با سرعت مطمئن و مطابق با دستورالعمل‌های شرکت سازنده حرکت نمود.

ماده 32ـ هنگام برداشت محصول از تپه‌هایی با شیب تند بایستی از کمباین‌هایی مجهز به سیستم ترازکننده خودکار استفاده شود.

ماده 33ـ قسمت هایی از ماشین که در ارتفاع کار می‌کنند باید به هنگام خاموش ‌نمودن دستگاه به روی زمین قرارگیرد.

ماده 34ـ دهـانه‌های ورودی و خروجی مواد اولـیه یا محـصول در ماشـین‌ها و ادوات کشاورزی باید به نحوی باشد که ورود و درگیری اعضای بدن به محدوده خطر امکان‌پذیر نباشد.

ماده 35ـ کلیه قسمت‌هایی از ماشین و یا ادوات آن که در اثر کارکردن احتمال داغ‌ شدن آنها وجود دارد باید مرتباً بازدید و سرویس گردد تا از بروز آتش‌ سوزی احتمالی جلوگیری به عمل آید.

ماده 36ـ بازوهای تاشو در ادوات کشاورزی باید به قفل‌کن مکانیکی تجهیز شوند تا از بازشدن آنها در زمان حمل ونقل جلوگیری نماید.

فصل چهارم ـ ساير مقررات

ماده 37ـ حرکت، بارگیری و تخلیه تریلر متصل به تراکتور باید مطابق با قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی صورت پذیرد.

ماده 38ـ شیلنگ ها، لوله‌ها و اجزای تحت فشار هیدرولیک که برای اتصال به ادوات کشاورزی به کار می‌روند باید مرتباً بازدید و به روش مطمئن و ایمن محافظت گردند.

ماده 39ـ ماشین‌های کشاورزی باید به بوق هشداردهنده دنده عقب، آینه‌های بغل، چراغ ‌گردان برای استفاده در شب و سایر تجهیزات هشداردهنده مجهز باشند.

ماده 40‌ـ دستگاه های شاخه بر موتوری باید دارای یک بند مهار (حمایل) قابل تنظیم برای استفاده کاربر باشد.

ماده 41ـ پین‌هایی که برای اتصال ماشین‌ها و ادوات کشاورزی استفاده می‌شوند باید مجهز به اشپیل و گیره ایمنی باشند.

ماده 42ـ هر گونه اتصال محور تواندهی باید به سپر دوار محور مجهز باشد.

ماده 43‌ـ برای کشش ادوات کشاورزی صرفاً استفاده از مالبند تراکتور مجاز است.

ماده 44ـ تریلرهایی که به عنوان دنباله‌بند به تراکتور متصل می‌شوند باید به چراغ ترمز و علائم هشداردهنده مجهز باشند.

ماده 45ـ در صورت عدم وجود کابین ایمن و استاندارد و به منظور حفظ جان راننده تراکتور، باید ماشین به چهارچوب حفاظتی (راپس) مجهز باشد.

ماده 46ـ رعایت وزن، ارتفاع و جوانب مجاز بار در تریلرها الزامی است.

ماده 47ـ میزان بار قابل حمل و همچنین ارتفاع بار مجاز باید روی بدنه تریلر حک گردد.

ماده 48ـ رانندگان ماشین‌های کشاورزی در هنگام کار باید از انجام امور ذیل:

خوردن، آشامیدن، استعمال دخانیات، صحبت با تلفن همراه، استراحت و هرگونه شوخی و اعمال غیرایمن که باعث عدم تمرکز می‌گردد، خودداری نمایند. ضمناً قبل از شروع به کار یا در حین کار، استفاده از داروهای خواب‌آور ممنوع است.

ماده 49ـ تریلرهای مخصوص حمل بار که با تراکتور کشیده می‌شوند باید به‌پایه‌های نگهدارنده مناسب مجهز باشند.

ماده 50 ـ با عنایت به ماده 88 قانون کار جمهوری اسلامی ایران، کلیه دارندگان، تولیدکنندگان، فروشندگان، عرضه‌کنندگان و بهره‌برداری‌کنندگان از ماشین‌های کشاورزی مکلف به رعایت استاندارد تولید و موارد ایمنی و حفاظتی در ماشین‌های مربوطه می‌باشند.

ماده 51 ـ به استناد ماده 95 قانون کار جمهوری اسلامی ایران، مسئولیت رعایت مقررات این آیین‌نامه بر عهده کارفرمای کارگاه بوده و در صورت وقوع هرگونه حادثه به‌دلیل عدم توجه کارفرما به الزامات قانونی، مکلف است به جبران خسارات وارده می‌باشد.

این آئین نامه مشتمل بر 4 فصل و 51 ماده تهیه و به استناد مواد 85 و 91 قانون کار در جلسه مورخ 2/11/1387 شورای‌ عالی حفاظت فنی تدوین و در تاریخ 27/12/1387 به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.